Sposoby prowadzenia przewlekłej tlenoterapii

Sposoby podawania tlenu

Tlen podawany jest najczęściej przez kaniulę donosową (wąsy tlenowe).

W przypadku złej tolerancji kaniuli donosowej, spowodowanej zwykle wysokim przepływem tlenu można stosować maski oddechowe. 

Jeżeli zachodzi potrzeba nawilżenia tlenu – można stosować specjalne nawilżacze. Jednakże ze względu na możliwość infekcji (bakterie, grzyby) nie zawsze są polecane.       

Stacjonarne koncentratory tlenu

Najczęściej stosowanym źródłem tlenu używanym w warunkach domowych jest stacjonarny koncentrator tlenu. Jest to też najtańszy sposób zapewnienia tlenu osobom go potrzebującym.

Koncentrator  to urządzenie, które poprzez odpowiedni sposób oddzielania azotu i innych gazów od tlenu zawartego w powietrzu atmosferycznym (sito molekularne) produkuje mieszaninę powietrza wzbogaconą tlenem.

Koncentrator tlenu jest w stanie dostarczyć tlen o czystości ok. 96 %, co w zupełności wystarcza do stosowania w przewlekłej niewydolności oddychania. Koncentrator tlenu jest urządzeniem zasilanym energią elektryczną o napięciu 230 V, jest w stanie zapewnić przepływ mieszaniny oddechowej do 5 l/min (produkowane są też modele umożliwiające uzyskanie przepływu do 10 l/min).

Nie powoduje nadmiernego hałasu – zwykle pracuje ciszej niż lodówka.

Jego obsługa nie wymaga specjalistycznej wiedzy technicznej – praktycznie sprowadza się do dbania o regularne czyszczenie filtra wlotu powietrza (niewielka gąbka). Pozostałe czynności – takie jak wymiana filtrów wewnętrznych, czyszczenie wnętrza – wykonywane są przez wyspecjalizowany serwis.

Stacjonarne koncentratory tlenu posiadają ograniczenia, z których najbardziej istotnym jest brak możliwości stosowania go poza domem – musi być stale zasilany energią elektryczną. Dobrą wiadomością jest fakt, że umożliwia dość swobodne poruszanie się po domu: długość przewodów powietrznych może sięgać 18 m, czyli na taką odległość można oddalić się od koncentratora. Dzięki takiej długości przewodów koncentrator tlenu można umieścić w innym pomieszczeniu niż to w którym przebywamy – ogranicza to dyskomfort związany z hałasem podczas jego pracy. Jest to szczególnie ważne w ciągu nocy – zapewnia właściwą higienę snu.

Koncentrator tlenu może być wyposażony w nawilżacz – jest to wyposażenie opcjonalne.

Ze względu na wagę (ok. 20 kg) trudno jest go zabierać ze sobą podczas wyjazdów poza dom, jednakże łatwo go przemieszczać po podłodze – posiada kółka, które to umożliwiają.

Koncentrator tlenu wyposażony jest w system alarmów, który informuje zarówno w sposób świetlny, jak i dźwiękowy o nieprawidłowościach w jego pracy i ewentualnej konieczności kontaktu z serwisem.

Niezwykle ważne jest stosowanie zasad bezpieczeństwa podczas korzystania z tlenu. 

Przenośne koncentratory tlenu

Są to urządzenia działające na takiej samej zasadzie jak koncentratory stacjonarne. Dodatkowe wyposażenie ich w baterię umożliwia pracę bez zewnętrznego źródła zasilania.

Dzięki zastosowaniu odpowiednich technologii uzyskano znaczną redukcję rozmiarów oraz wagi koncentratorów przenośnych.

Koncentratory przenośne wyposażone są w system oszczędzania tlenu – czyli urządzenia podające tlen tylko w początkowej fazie wdechu. Wynika z to z faktu, że powietrze, które dociera do pęcherzyków płucnych jest pobierane podczas pierwszej połowy trwania wdechu. Powietrze pobieranej w drugiej połowie wdechu nie bierze udziału w wymianie gazowej. W związku z tym – tlen podawany w drugiej połowie wdechu jest zwykle niewykorzystywany.

Dzięki systemom oszczędzania tlenu (pulsowe podawanie tlenu) możliwe jest znaczne wydłużenie pracy urządzenia w trakcie korzystania z baterii. System pulsowego podawania tlenu jest kosztowny i z tego powodu nie stosuje się go w koncentratorach stacjonarnych.

Ze względu na wagę możemy wyróżnić:

• Koncentratory przenośne – waga do 4 kg, można je nosić na pasku, umożliwiają jedynie pulsowe podawanie tlenu
• Koncentratory transportowalne – waga do 8 kg, przewożone są na wózku transportowym, umożliwiają uzyskanie przepływu zarówno pulsowego, jak i ciągłego. Koncentrator wraz z wózkiem ma wygląd podobny do podręcznego bagażu samolotowego.

Skuteczność działania przenośnych koncentratorów tlenu używających wyłącznie przepływu pulsowego zależy od częstości oddechów chorego. W przypadku znacznego wzrostu częstości oddychania (tachypnoe) zmniejsza się wielkość dawki tlenu podawanej przez koncentrator i może okazać się on nieskuteczny.

Koncentratory przenośne mogą być zasilane, a ich baterie ładowane, energią elektryczną 230 V lub 12/24 V (gniazdko samochodowe). Bateria umożliwia działanie koncentratora przez okres około 6 godzin.

Koncentrator przenośny – podobnie jak stacjonarny – wyposażony jest w system alarmów informujący o jego nieprawidłowym działaniu.

Tlen sprężony

Możliwe jest stosowanie lekkich butli przenośnych zawierających tlen. Jednakże problemy logistyczne związane z bardzo częstymi wymianami powodują, że ich zastosowanie w przewlekłej tlenoterapii jest bardzo ograniczone.

W celu wyeliminowania powyższej wady skonstruowano urządzenie (HomeFill) będące połączeniem stacjonarnego koncentratora tlenu oraz sprężarki umożliwiającej napełnianie butli w warunkach domowych (ambulatoryjnych).

Proces napełniania butli jest zautomatyzowany, a dzięki odpowiedniej konstrukcji złącza – ryzyko niewłaściwego podłączenia butli ze sprężarką jest praktycznie wyeliminowane.

System HomeFill pozwala na jednoczesne korzystanie z koncentratora tlenu i ładowanie butli przenośnej, co umożliwia nieprzerwane korzystanie z tlenu.

Dzięki takiemu rozwiązaniu chory może korzystać w domu z koncentratora stacjonarnego, natomiast po napełnieniu butli może ją zabrać dokąd tylko zechce: do pracy, na spacer, na koncert (bezszmerowa podawanie tlenu). W związku tym chory nie musi rezygnować z aktywności fizycznej. Również waga butli (ok. 2,5 kg) nie przeszkadza w jej noszeniu poza domem.

Butla może być noszona na ramieniu bądź w plecaku, przez co możliwe jest jej dyskretne użytkowanie. Posiada również regulację przepływu tlenu i może być wyposażona w system oszczędzania tlenu, co zdecydowanie wydłuża czas jej użytkowania. W przeciwieństwie do koncentratorów przenośnych wyposażonych w system pulsacyjnego podawania tlenu, w tym przypadku dawka tlenu nie zależy od częstości oddechu chorego. Zapas tlenu wystarcza na jego podawanie przez okres do kilkunastu godzin.

Zbiorniki z tlenem ciekłym

Jest to znacznie bardziej efektywna metoda podawania tlenu, jednakże przynajmniej kilkukrotnie bardziej kosztowna niż podawanie tlenu z koncentratora.

W przypadku stosowania tlenu ciekłego – chory posiada w domu niskociśnieniowy zbiornik tlenu (termos) o pojemności 32 – 44 l, z którego oddycha samodzielnie lub też uzupełnia mały, przenośny zbiornik o pojemności 1,2 l.

Pozwala to na uzyskanie systemu, który zapewnia korzystanie z tlenu w warunkach domowych (zbiornik stacjonarny), jak też podczas aktywności poza domem (zbiornik przenośny, podawanie tlenu przez okres do 12 godzin).

Zaletą takiego systemu jest również możliwość bardzo dokładnego dawkowania tlenu (ze zbiornika uzyskujemy 100 % tlen) oraz uzyskiwania wysokich przepływów tlenu – do 7 l/min. Wysokie przepływy tlenu mają znaczenie w leczeniu niektórych chorób układu oddechowego – np. w leczeniu ciężkich postaci włóknienia płuc.

1 litr skroplonego tlenu odpowiada 860 litrom tlenu w postaci gazowej, co powoduje, że jest to niezwykle wydajny system magazynowania i dostarczania tlenu.

Oczywiście – tlen jest podawany pacjentowi w postaci gazowej – zbiorniki tlenu ciekłego posiadają system parownic, który umożliwia zmianę stanu skupienia tlenu z cieczy na gaz.

Zbiornik stacjonarny wymaga wymiany co kilka – kilkanaście dni (w zależności od przypływu tlenu). Wymiana zbiornika stacjonarnego musi być dokonywana przez specjalistyczną firmę, która przestrzega wysokich standardów bezpieczeństwa oraz standardów jakościowych przy produkcji oraz transporcie tlenu ciekłego.

Również chorzy korzystający z takiego źródła tlenu powinni być odpowiednio przeszkoleni oraz bezwzględnie muszą przestrzegać zasad bezpieczeństwa.

Przy opracowaniu teksu wykorzystano informacje zawarte w opracowaniu: „Przewlekła Niewydolność Oddychania”, Stanowisko Komisji Chorób Układu Oddechowego Komitetu Patofizjologii Klinicznej Polskiej Akademii Nauk z 2011 roku.